آخرین رویدادها:
آخرین مطالب
پربیننده ترین مطالب
پیوندها
کلید واژه
موضوعات
بایگانی
حدیث تصادفی
خلاصه آمار
اعلانـات
نابینای واقعی این ها هستند
بصیرت و بینش انسان در امور فردی و اجتماعی پیش روی وی بسیار مهم و ضروری است چنانچه فقدان بینش کافی مخصوصاً در برهه َهای حساس زندگی، انسان را تا مرحله افتادن در پرتگاه ها و خروج از صراط مستقیم الهی پیش می َبرد.
سالروز حماسه 9 دی ماه، روز بصیرت و میثاق امت با ولایت در پیش است، به همین مناسبت برآن شدیم تا به بررسی معنی و برخی از راه های کسب بصیرت با توجه به قرآن و روایات بپردازیم. چنانچه پیامبر خدا (صلی الله علیه و آلِه) می فرماید: «لیسَ الأعمى مَن یَعْمى بَصرُهُ، إنَّما الأعمى مَن تَعْمى بَصیرتُهُ.» (1)
«کور آن نیست که چشمش نابینا باشد بلکه کور [واقعى] آن کسى است که دیده بصیرتش کور باشد.»
معنای بصیرت:
بصیرت برگرفته شده از واژه «بَصَر» است. مادّه «بصر» است که دو اصل معنایى دارد: یکى، آگاهى به یک چیز و دیگرى، خشونت (درشتى). بصیر، برگرفته از اصل نخست به معناى عالم (آگاه) است.
«بَصَر» به معناى نور و «مُبصِرة»، یعنى روشنگر، از اصل معنایی برگرفته شده اند؛ زیرا نور، منبع علم است و علم، گونه اى از روشنایى است. چنین مى نماید که سبب اطلاق «بصر» به چشم نیز آن است که چشم، از مهم ترین راه هاى علم است. بر این اساس، «بصیر» به معناى عالم است بنابراین ضرورتى ندارد که هرگاه بصر و بصیر به کار مى رود، رؤیت با چشم مقصود باشد. بصیرت نیز از مشتقات ماده «بصر» است و به معناى حجّت، زیرکى، عبرت و عقیده درست دینى به کار مى رود و رؤیت با چشم، در این معانى لحاظ نمى شود.(2) به این جهت است که شاید گفت بهترین معادل برای این واژه کلمه بینش است و بینش غیر از بینایی است.
بصیرت در قرآن
این واژه در قرآن به عنوان صفتی برای خداوند به کرات ذکر شده است، اما در مورد انسان در سه معنى بکار برده شده است.
1. به معنی بینائى دل:
«وَ مَا یَسْتَوِی الْأَعْمى وَ الْبَصِیرُ»(3) «هرگز کوردل و روشن ضمیر یکسان نیستند.»
2. به معنی بینائى:
«فَجَعَلْنَاهُ سَمِیعاً بَصِیراً» (4)
«(بدین جهت) او را شنوا و بینا قرار دادیم!»
3. به معنی بینائى با برهان و دلیل:
«قَالَ رَبِّ لِمَ حَشَرْتَنِی أَعْمى ََ وَ قَدْ کُنْتُ بَصِیراً» (5)
«انسان غافل در روز قیامت مى گوید خدایا چرا مرا نابینا محشور کردى و حال آنکه من در دنیا بینا و آگاه بودم؟ (6)
از راه های کسب بصیرت
1. تقوا
بصیرت نیز از مشتقات ماده «بصر» است و به معناى حجّت، زیرکى، عبرت و عقیده درست دینى به کار مى رود و رؤیت با چشم، در این معانى لحاظ نمى شود. به این جهت است که شاید گفت بهترین معادل برای این واژه کلمه بینش است و بینش غیر از بینایی است
یکی از راه های رسیدن به بصیرت، به دست آوردن تقواست که با توبه و خودداری از ارتکاب گناهان حاصل می شود. یکى از برکات مهم و بزرگ تقوا، نورانى شدن جان و پیدایش نور بصیرت در انسان است. این حقیقت، با صراحت در قرآن کریم آمده است:
«یَأَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُواْ إِن تَتَّقُواْ اللَّهَ یَجْعَل لَّکُمْ فُرْقَانًا. (7)
«اى کسانى که ایمان آورده اید! اگر از خدا پروا دارید، براى شما نیروى تشخیص قرار مى دهد».
«یَأَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُواْ اتَّقُواْ اللَّهَ وَ ءَامِنُواْ بِرَسُولِهِى یُؤْتِکُمْ کِفْلَیْنِ مِن رَّحْمَتِهِى وَ یَجْعَل لَّکُمْ نُورًا تَمْشُونَ بِهِ». (8)
اى کسانى که ایمان آورده اید! از خدا پروا دارید و به پیامبر او بگروید تا رحمت خویش را دو بهره عطا کند و براى شما نورى قرار دهد که به [برکت ] آن، راه بسپرید».
2. دعا و استمداد از خدا و توسل
راه دیگر براى به دست آوردن بصیرت، استمداد از خداوند متعال است، چنان که امام زین العابدین (علیه السلام)، در یکى از مناجات هاى خویش عرضه می دارد: «هَب لى نوراً أمشى بِهِ فِى النّاسِ، وأهتَدى بِهِ فِى الظُّلُماتِ، وأستَضى ءُ بِهِ مِنَ الشَّکِّ وَالشُّبُهاتِ». (9)
[بارخدایا!] مرا فروغى بخش تا که در پرتو آن، در میان مردم راه بسپرم و در تاریکى ها راه خویش را بیابم و در روشنایى آن، از هر شکّ و شبهه اى بِرَهَم.
بنابراین، تلاش براى رسیدن به مراتب طهارت و تقوا و نیز اهتمام به ذکر و دعا و استمداد از خداوند متعال براى نورانى شدن اندیشه، هرچند براى همه پیروان اسلام، لازم است، امّا براى پژوهندگان علوم دینى و بخصوص پژوهندگان درزمینه احادیث اسلامى، اهمّیت و ضرورت بیشترى دارد.(10) با این وجود توسل به معصومین (علیهم السلام) هم می تواند به عنوان نوعی از دعا و استمداد غیرمستقیم از خدا راهی برای کسب بصیرت باشد.
3. ذکر خدا
ذکر زبانى، قلبى و عملى، موجب کسب بصیرت می گردد. امیرالمؤمنین (علیه السلام) می فرماید:
«مَن ذَکَرَ اللّهَ استَبصَرَ.» (11)
«هرکه به یاد خدا باشد، بینش و بصیرت یابد.»
و در جای دیگر می فرماید: «دَوامُ الذِکرِ یُنیرُ القلبَ و الفِکرَ.»(12) «مداومت بر یاد خدا دل و اندیشه را روشن مى کند.»
چنانچه غفلت باعث خاموشی نور بصیرت می شود: امیرالمؤمنین على (علیه السلام): دَوامُ الغَفلَةِ یُعمِی البَصیرَة (13) ادامه یافتن غفلت، دیده بصیرت را کور مى کند.
4. هم نشینى با علما
امیرالمؤمنین (علیه السلام) می فرماید:«جاور العلماء تستبصر»(14) با دانشمندان هم نشین باش تا بینا گردى.
5. تفکر
امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) فرمودند: «لا بَصیرَةَ لِمَن لا فِکرَ لَهُ»(15) ، آن که اندیشه ندارد، بینش ندارد.
در جای دیگری می فرمایند: «تَفَکُّرُکَ یُفیدُکَ الاستِبصارَ ویُکسِبُکَ الاعتِبارَ» (16) تفکّرت برایت بینش مى آورد و مایه عبرت گرفتن تو مى گردد.
کسى که هر خبر یا مطلبى را می شنود، فوراً نمی پذیرد و پیرامون آن می اندیشد و آن را از صافى تفکر و تعقلش می گذراند، بصیرت و بینش به دست می آورد، چنان که آینده نگری و به کارگیری تفکر در فرجام امور باعث بصیرت و بینایى می گردد.
امیرالمؤمنین (علیه السلام): مَن فَکَّرَ أبعَدَ العَواقِبَ.(17) آن که بیندیشد، از فرجام [بد] دور مى گردد.
6. زهد
زهد و عدم دل بستگی به دنیا، از امورى است که باعث بصیرت می گردد.
پیامبر خدا (صلى الله علیه و آله) دراین باره می فرمایند: «مَن زَهِدَ فِی الدُّنیا عَلَّمَهُ اللّهُ تَعالى بِلا تَعَلُّمٍ، وهَداهُ بِلا هِدایَةٍ، وجَعَلَهُ بَصیرا وکَشَفَ عَنهُ العَمى».(18)
دل بستگی به دنیا نور بصیرت را خاموش می گرداند، امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) دراین باره می فرمایند: «لِحُبِّ الدُّنیا صَمَّتِ الأَسماعُ عَن سَماعِ الحِکمَةِ، وعَمِیَتِ القُلوبُ عَن نورِ البَصیرَةِ». به سبب محبّت دنیا، گوش ها از شنیدن حکمت کر و دل ها از نور بصیرت نابینا مى گردند
هر که دل از دنیا بر کَنَد، خداوند متعال او را دانش مى آموزد، بى آن که از کسى بیاموزد و هدایتش مى کند، بى آن که کسى به هدایت او بپردازد و او را بصیرت مى بخشد و کوردلى را از او مى زداید.
چنانچه دل بستگی به دنیا نور بصیرت را خاموش می گرداند، امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) دراین باره می فرمایند: «لِحُبِّ الدُّنیا صَمَّتِ الأَسماعُ عَن سَماعِ الحِکمَةِ، وعَمِیَتِ القُلوبُ عَن نورِ البَصیرَةِ». (19) به سبب محبّت دنیا، گوش ها از شنیدن حکمت کر و دل ها از نور بصیرت نابینا مى گردند.
7. قرآن
انس با قرآن و بهره بردن از آیات آن باعث بصیرت افزایی در شخص می شود: وَإِذَا لَمْ تَأْتِهِم بِآیَةٍ قَالُواْ لَوْلاَ اجْتَبَیْتَهَا قُلْ إِنَّمَا أَتَّبِعُ مَا یِوحَى إِلَیَّ مِن رَّبِّی هَ ذَا بَصَآئِرُ مِن رَّبِّکُمْ وَهُدًى وَرَحْمَةٌ لِّقَوْمٍ یُؤْمِنُونَ (20)
و هر زمان که تو آیتی بر آن ها نیاوری بر تو اعتراض کنند که چرا آیتی فراهم نساختی؟ بگو: من تنها پیروی از آنچه از خدایم به من وحی رسد خواهم کرد، این آیات قرآن است مایه بصیرت هایی از جانب پروردگار شما و هدایت و رحمتی برای گروهی که ایمان آورند.
کلام پایانی:
به امید آنکه در پرتو دستورات قرآن و کلام معصومین علیهم السلام خود را به سلاح بصیرت مجهز نموده تا هیچ زمان و تحت هیچ شرایطی، جریانی نتواند ما را از مسیر حق و حقیقت گمراه کند و بدانیم با داشتن این سلاح عظمتی پیدا خواهیم کرد که دنیا خیره خواهند شد؛ چنانچه در پی حماسه آفرینی مردم در 9 دی سال 88 رهبر انقلاب در پیامی فرمودند: "مردم عزیز ما در روز نهم دی، آنچنان عظمتی از خود نشان دادند که دنیا را خیره کرد."
پی نوشت ها:
1 . میزان الحکمه، ج 1، ص: 558 حدیث 1860.
2 . حکمت نامه پیامبر اعظم (صلی الله علیه و آله)، ج 2، ص: 362
3 . فاطر آیه 19.
4 . انسان آیه 2.
5 . طه آیه 125
6 . مقاله بصیرت/ علی اکبریان تبریزی.
7 . انفال: آیه 29.
8 . حدید: آیه 28.
9 . الصحیفة السجّادیّة: ص 95 (دعاى 22).
10 . دانشنامه قرآن و حدیث، ج 1، ص: 63
11 . میزان الحکمه، ج 4، ص: 231 حدیث 6623
12. همان حدیث 6624.
13. غررالحکم: 5146.
14. غررالحکم: ح 4801، عیون الحکم والمواعظ: ص 221 ح 4297.
15. غررالحکم: ح 10774، عیون الحکم والمواعظ: ص 539 ح 9980.
16. غررالحکم: ح 4574، عیون الحکم والمواعظ: ص 199 ح 4036.
17. غررالحکم: ح 8577.
18. حلیة الأولیاء: ج 1 ص 72.
19. علم و حکمت در قرآن و حدیث، ج 1، ص: 222 حدیث 601.
20. اعراف آیه 203.
