هدف از آفرینش انس و جن چیست؟

خداوند وجودى بى نهایت و دارای تمام کمالات است و آفریدن (ایجاد کردن) جهان فیض اوست و از آن روی که خداوند فیاض است کمال فیاضیت او اقتضا مى‏کند که هر چه را لایق آفریده شدن است بیافریند. پس خداوند آفرید، چون فیاض است. یعنى هدف و چرایى آفرینش در فیاضیت او است.
اما هدف از  آفرینش انسان و جن به طور خاص، رسیدن آنان به کمال و سعادت و والاترین کرامت ها از طریق انتخاب آگاهانه است و این هدف هر چه که باشد نتیجه اش به خود آنها بر می گردد نه به خداوند،زیرا که او غنی مطلق است وهمه  ممکنات از جمله انسان و جن محتاج اویند.

توضیح تفصیلی:

براى روشن شدن پاسخ، توجه به چند مطلب لازم است:

مطلب اول؛ هدف خداوند به طور کلی از آفرینش کل مخلوقات:

توجه به نکاتی ما را در دست یابی به تصویری واضح از هدف خداوند در آفرینش مخلوقات، یاری می رساند:

1- خداوند متعال به مقتضاى این که واجب الوجود است و وجود او وابسته به چیزى نیست، هیچ محدودیتى و نقصى ندارد و همه‏ى کمال‏ها را دارا است.

 

2- ازجمله کمالات او فیاض و جواد بودن است. خداوند در قرآن می‌‏فرماید: (و عطاى پروردگارت منع نشده است). [1] خداوند متعال، براى عطا کردن از ناحیه‏ى خودش، هیچ محدودیتى ندارد و هر چیز که لایق عطا شدن باشد، عطا می‌‏شود.

 

3- هر خیر و کمالى ناشى از وجود و هر شرّ و نقصى ناشى از عدم است.  مثلاً علم، خیر و کمال است و جهل، شرّ و نقص. و نیز قدرت، در مقابل عجز و ناتوانى، کمال و خیر است. پس معلوم می‌‏شود که وجود خیر است، و در مقابل آن، هر شرّ و نقصى از عدم است.

 

4- با توجه به مقدمه سوم می‌‏توان دریافت که فیاض و جواد بودن خداوند با آفریدن و ایجاد کردن محقق می‌‏شود. پس لازمه‏ى فیاض بودن آفریدن است. به عبارت دیگر، اگر چیزى لایق آفریده شدن باشد و خداوند آن را نیافریند، این نیافریدن با توجه به خیر بودن وجود، منع از خیر است و بخل محسوب می‌‏شود و بخل از خداوند محال است. از این مقدمات نتیجه می‌‏گیریم، اگر سؤال شود چه چیز باعث شد خدا بیافریند؟ پاسخ این است که فیاض بودن او باعث آفرینش شده است.

 

نکته قابل توجه آن است که اگرچه هدف فاعل، به این معنا که برای تأمین نیازها و جبران نقص خود، دست به خلقت زده باشد، برای خدا تصور ندارد چون بی نیاز مطلق است و نقصی در او راه ندارد، اما فعل خداوند باید هدف داشته باشد (هدف فعل)، زیرا خداوند حکیم است و از شخص حکیم کار بیهوده و عبث صادر نمی شود، نظام آفرینش نظامی است هدفمند که در راستای اهداف عالیه ذات باری تعالی بنیان نهاده شده و در آن اثری از اعوجاج و آشفتگی پیدا نیست و ذرات عالم با زبان بی زبانی می گویند:

 

نیست در دایره یک نقطه خلاف از کم و بیش

 

که من این مسئله بی چون و چرا می بینیم

 

مطابق نص آیات قرآنی ، خالق موجودات، اشیاء و پدیده ها را نه باطل آفرید و نه بازیچه، بلکه محور و اساس آفرینش او بر مبنای حق استوار گشته است که در این نظام احسن، حتی کوچکترین اجزاء آن اهداف و مقاصد بلند و ارزشمندی را تعقیب می نمایند و هیچ یک از آنها معطل و بی کار نمی باشند که:

 

در این پرده یک رشته بی کار نیست

 

سر رشته بر ما پدیدار نیست

 

مطلب دوم؛ هدف خداوند از آفرینش انسان و جن به طور اختصاصی :

 

تفاوت اساسی دو گروه جن و انس با انواع دیگر مخلوقات، توانایی رشد و به کمال رسیدن اختیاری آنها است یعنی تا آنجا که ما علم داریم موجودات دیگر قابلیت رشد و ارتقای کمالات خود را ندارد و درجه وجودی موجودات دیگر در هر مرتبه ای که باشند ثابت خواهد بود و از همین رو است که اصطلاح مومن و کافر فقط برای انسان و جن معنی دارد و برای موجودات دیگر بی معنی می باشد. [2]

 

درباره هدف آفرینش انسان و جن در آیات قرآن بیانات مختلفی آمده است که در حقیقت هر کدام به یکی از ابعاد این هدف اشاره می نمایند، از جمله: «من جن و انس را نیافریدم مگر اینکه مرا پرستش کنند» [3] و در جای دیگر می خوانیم: «آن خدایی که مرگ و زندگی را آفرید تا شما را بیازماید تا کدامین بهتر عمل می کنید». [4] (یعنی آزمایشی آمیخته با پرورش و در نتیجه تکامل ) همانگونه که ملاحظه می شود همه این خطوط به یک نقطه منتهی می شود و آن پرورش و هدایت و تکامل انسانهاست از این جا معلوم می شود که: هدف نهایی آفرینش انسان، رسیدن به کمال و سعادت و دست یازیدن به والاترین کرامت ها و ارزش های انسانی است که این همه در پرتو شناخت و معرفت و عبودیت و بندگی آگاهانه و اختیاری به پیشگاه ذات احدیت میسور و ممکن خواهد بود که:« بندگی خدا گوهر گران بهایی است که باطن آن ربوبیت است» [5] که هر کس به آن دست یافت سلطنت بر همه ما سوی الله کند.

 

در روایتی معرفت بخش از امام صادق (ع) می خوانیم: که امام حسین (ع) در برابر اصحابش آمد و چنین فرمود: «خداوند بزرگ بندگان را نیافریده مگر به خاطر اینکه او را بشناسند ، هنگامی که او را بشناسند، عبادتش می کنند و هنگامی که بندگی او کنند از بندگی غیر او بی نیاز شوند». [6]   ( [7] )

 

با توجه به مطلب یاد شده می‌‏توان دریافت که هدف از آفرینش انسان و جن زمانى می‌‏تواند محقق شود که آنها قابلیت رسیدن به کمال را داشته باشند و با فعلِ اختیارىِ خود، آن را تحصیل کنند. درحالى که اگر آن کمال را از ابتدا دارا می‌‏بودند قطعاً کمالِ اختیارىِ آنها به شمار نمى‏آمد و هدف اصلى از آفرینش آنها نیز تحصیل نمى‏شد.

 

باید توجه داشت که حتى ترقى یک پله از نردبان تکامل براى انسان، تحصیل کمال اختیارى به شمار می‌‏آید و به همان اندازه هدف اصلى از آفرینش را تحصیل کرده است .( [8] )

 

---

[1] -اسراء، 20.

[2] -سوره جن آیه 2 و 13.

[3] -«و ما خلقت الجن و الانس الا لیعبدون »، ذاریات ، آیه 56.

[4] -«الذی خلق الموت و الحیاة لیبلوکم ایکم احسن عملاً »، ملک، آیه 2. این آیه می تواند شامل جنیان نیز باشد چون از آیات قرآن بر مى‏آید که جن نیز مانند نوع بشر زندگى و مرگ و قیامت دارند.

[5] -«العبودیة جوهرة کنهها الربوبیه»، مصباح الشریعة در حقیقت عبودیت.

[6] -«ان الله عزوجل ما خلق العباد الا لیعرفوه، فإذا عرفوه عبدوه، فإذا عبدوه استغنوا بعبادته عن عبادة من سواه»، علل الشرائع صدوق (طبق نقل المیزان، ج 18، ص 423.

- [7] برگرفته از سؤال 1268: نمایه: هدف از خلقت انسان و جهان.

[8] - برگرفته از سؤال 319، نمایه: هدف از خلقت.