آخرین رویدادها:
آخرین مطالب
پربیننده ترین مطالب
پیوندها
کلید واژه
موضوعات
بایگانی
حدیث تصادفی
خلاصه آمار
اعلانـات
تجارت و بازرگانی از جمله مشاغلی است که در جوامع بشری، از دیرباز تا کنون، مورد توجه افراد مختلف قرار داده است. این امر در گذشته یکی از راه‌های مهم تأمین هزینه زندگی مردمان بوده است که در کتیبه‌ها و آثار به جای مانده از قرون گذشته می‌توان به اهمیت آن پی برد.
در زمان حال نیز عده‌ای به این امر مشغول بوده و در زمینه تجارت‌های داخلی یا خارجی فعالیت می‌کنند. این نوع از کسب، از جمله مواردی است که مورد نظر خداوند متعال و ائمه (علیهم السلام) قرار داشته است و آیات و روایات فراوانی در مورد اهمیت و فضیلت تجارت، حدود و مواضع ، حرمت و حلال‌ها و ... آن در دست است. در این مجال به بررسی جایگاه و اهمیت این حرفه در دین اسلام پرداخته می‌شود.
تجارت، شغل انبیا (علیهم السلام)
بررسی متون روایی و تاریخی به خوبی نشان می‌دهد که تجارت پیشه‌ای است که بزرگان دین بدان روی آورده بودند. از جمله می‌توان به حضرت هود (علیه السلام) اشاره نمود که بر اساس روایات به تجارت مشغول بوده است. (بحار الانوار/11/359)
حضرت محمد (صلی الله علیه و آله) نیز بر اساس گزارشات تاریخی با سرمایه حضرت خدیجه (سلام الله علیها) به تجارت مشغول بودند و از این راه در دوران جوانی امرار معاش می‌نمودند.
در مورد امام صادق (علیه السلام) نیز منقول است که سرمایه خویش را در اختیار افراد قرار می‌دادند و از این طریق آنان را تشویق به تجارت می‌نمودند.
نوع تجارت در هر عصر و مکانی با در نظر گرفتن شرایط حاکم بر جامعه متفاوت خواهد بود. در شبه جزیره عربستان و به ویژه در حجاز که محیط سرد و خشک اجازه کشاورزی به مردم نمی‌داد، رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به طرق مختلف مردم را به این امر دعوت می‌نمودند. از جمله در روایتی از ایشان منقول است: "برکت ده جزء دارد: نُه دهم آن در تجارت و یک دهم در دام است". (الخصال/445)
از امام علی (علیه السلام) نیز نقل شده است : درآمد مردم از پنج راه به دست می‌آید که یکی از آن‌ها تجارت است. (وسائل الشیعه/19/35)
کاربردی کردن اخلاق در تجارت
بررسی‌ها باورهای اخلاقی عمدتا زمانی در رفتار مردم ظهور و بروز می‌کنند که به صورتی عمیق وارد هویت افراد شده باشند. نشانه‌های رویکرد اسلام در ایجاد هویت اخلاقی در تجار و صاحبان حرفه‌ها را می‌توان در تعبیر "الکاسب حبیب الله" یافت. وقتی کاسب دوست خدا تلقی شود، وی می‌کوشد با تبعیت از موازین الهی در تجارت؛ هویت خود را حفظ کند. در این رویکرد تخلق تاجر به اخلاق اسلامی نه به منزله ابزاری برای کسب درآمد بیشتر، بلکه رویه‌ای برای حفظ هویتش به عنوان دوست خدا بدل می‌شود.
آداب تجارت
در اسلام آدابی برای بازرگانان و تاجران بیان شده است که در ذیل به برخی از مهم‌ترین آن‌ها اشاره می‌گردد:
1ـ آگاهی از فقه تجارت: اولین گام برای تاجر آن است که احکام و فقه تجارت را به خوبی بداند. امام علی (علیه السلام) می‌فرمایند: "جماعت بازرگانان! احکام داد و ستد را بیاموزید سپس در تجارت شرکت کنید و این جمله را سه مرتبه تکرار کردند". (الکافی/5/150)
2ـ خدامحوری در خرید و فروش: تجارت از جمله مشاغلی است که امکان لغزش فرد در آن بسیار زیاد است. از این رو فرد تاجر باید در هر لحظه به یاد خدا بوده و از او مدد جوید و هیچ گاه از یاد او غافل نگردد.
خداوند در سوره نور می‌فرماید: "رِجالٌ لا تُلْهیهِمْ تِجارَةٌ وَ لا بَیْعٌ عَنْ ذِکْرِ اللَّهِ وَ إِقامِ الصَّلاةِ وَ إیتاءِ الزَّکاةِ یَخافُونَ یَوْماً تَتَقَلَّبُ فیهِ الْقُلُوبُ وَ الْأَبْصارُ"؛ "مردانى که نه تجارت و نه داد و ستدى، آنان را از یاد خدا و برپا داشتن نماز و دادن زکات، به خود مشغول نمىدارد، و از روزى که دلها و دیدهها در آن زیر و رو مىشود مىهراسند".
3ـ آسان‌گیری در تجارت: تاجر در امر تجارت نباید بر خود و دیگران سختگیری نماید. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) می‌فرمایند: "خدا رحمت کند بنده‌ای را که در فروش و خرید و پس دادن وام و پس گرفتن آن آسان‌گیر باشد". (کنز العمال/9453)
4ـ پذیرش پشیمانی خریدار: گاه ممکن است مشتری از خرید یا تجارتی که انجام داده پشیمان شده و درخواست فسخ معامله را نماید. ائمه (علیهم السلام) به یاران خویش سفارش کرده‌اند در چنین مواردی پشیمانی خریدار را بپذیرند (اصطلاحاً به پذیرش درخواست فسخ اقاله گویند). امام صادق (علیه السلام) می‌فرمایند: "هر بنده‌ای که در خرید و فروش، مسلمانی را اقاله کند، خدا روز قیامت از لغزش او درگذرد". (الکافی/5/154)
5ـ توجه به برخی صفات اخلاقی: رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) پاکیزه‌ترین درآمد را کسب تاجرانی می‌دانند که در داد و ستد دروغ نمی‌گویند، در امانت خیانت نمی‌کنند، خلف وعده نمی‌نمایند، به هنگام خرید بدگویی و به هنگام فروش ستایش نمی‌کنند، به هنگام سودمند نبودن معامله در فروش کالا امروز و فردا نمی‌کنند و به هنگام سودآوری در دریافت سختگیری ندارند". (الجامع الصغیر/1/336)
6ـ صدقه دادن: در تفکر اسلامی صدقه دادن یکی از راه‌های ایمن ماندن از خطرات است. از این رو رسول خدا (صلی الله علیه و آله) خطاب به تاجران می‌فرمایند: "ای گروه بازرگانان! در هنگام معامله شیطان و گناه حاضرند. پس بیع خود را با صدقه درآمیزید". (کنز العمال/9440)
7ـ سوگند نخوردن: از اموری که تاجران هنگام تبلیغ کالا باید از آن دوری جویند سوگند خوردن است. امام صادق (علیه السلام) می‌فرمایند: "خداوند تبارک و تعالی از کسی که با قسم و سوگند خوردن کالای خود را به فروش رساند نفرت دارد". (امالی صدوق/390)
8ـ نهی از کم‌فروشی: خداوند در سوره مطففین آیات 1 تا 3 مردم را از کم‌فروشی بازمی‌دارد. پیشوایان دین نیز در این زمینه به یاران خویش سفارش نموده‌اند هنگام وزن کالا، کمی بیشتر از درخواست مشتری به او بدهند تا مدیون نگردند. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) می‌فرمایند: "هرگاه وزن می‌کنید (به نفع مشتری) سنگین‌تر وزن کنید". (کنزل العمال/9442)
آردفروشی نزد امام صادق (علیه السلام) آمد. آن حضرت به او فرمود: "از آمیختن جنس و فریب دادن بپرهیز، زیرا هر که بفریبد، در مالش فریب خورد و اگر مالی نداشته باشد، در خاندانش فریب خورد". (الکافی/5/160)
9ـ توزیع عادلانه ثروت: در سوره توبه آیه 34 آمده است: "اى کسانى که ایمان آوردهاید، بسیارى از دانشمندان یهود و راهبان، اموال مردم را به ناروا مىخورند، و [آنان را] از راه خدا باز مىدارند، و کسانى که زر و سیم را گنجینه مىکنند و آن را در راه خدا هزینه نمىکنند، ایشان را از عذابى دردناک خبر ده". خداوند زکات را واجب دانسته که یکی از فواید آن توزیع عادلانه ثروت خواهد بود.
10ـ دوری از ربا و احتکار: ربا و احتکار موجبات استثمار طبقه‌ای را بر طبقه دیگر فراهم می‌سازد و در اسلام منع گردیده است. تحریم ربا در قرآن مجید به وضوح بیان شده و علت آن مضرات اجتماعی و اقتصادی و سیاسی است که در پی دارد. معاملات ربوی قبل از ظهور اسلام در یونان و روم وجود داشته و حرمت آن نیز در کُدْ حمورابی و دین یهود در تورات و دین یهود در تورات و دین مسیح در انجیل به چشم می خورد.
نتیجه
بررسی متون روایی و تاریخی به خوبی نشان می‌دهد که تجارت پیشه‌ای است که بزرگان دین بدان روی آورده بودند. بر اساس آموزه‌های اسلامی، ترویج اخلاق اسلامی در فضای کسب و کار نیازمند استفاده از ابزارهای دینی است. در اسلام آدابی برای بازرگانان و تاجران بیان شده است که به مهم‌ترین آن‌ها اشاره می‌گردد: آگاهی از فقه تجارت، خدامحوری در خرید و فروش، آسان‌گیری در تجارت، پذیرش پشیمانی خریدار، توجه به برخی صفات اخلاقی، صدقه دادن، سوگند نخوردن، نهی از کم‌فروشی، توزیع عادلانه ثروت و دوری از ربا و احتکار.
