عاقل دین دار

آنچه در این مقاله بررسی می‏شود تبیین سهم و کارکرد عقل در زمینه دین‏شناسی است. اینکه کار عقل در رابطه با دین چیست؟

آیا فقط احکام دینی را ادراک می کند یا می‏تواند خودش نیز حکم دینی را بیان نماید؟

 یعنی آیا عقل کلید ورود بشر به ساحت دین است یا چراغ آن است و فضای محتوای دین را برای بشر آشکار می‏سازد؟

فقط اراده و علم ازلی الهی است که در دین قانون گذاری می کند. همه اصول و فروع محتوایی دین از ناحیه خدای سبحان تعیین می‏شود و عقل آدمی فاقد شأن حکم کردن و دستور دادن است و تنها گزارشگر و ادراک کننده احکام و دستورهای الهی است.

در واقع دخالت عقل در دین به آن است که عقل بتواند چیزی را به مجموعه دین اضافه کند و به‏بیان دیگر، دین ساز باشد! اگر کسی ادعا کند که عقل آدمی شأن آن را دارد که در دین خدا قانون گذاری کند می پذیریم که عقل می‏تواند در بُعد تشریعی دین سهمی داشته باشد و احکامی را به مجموعه دین بیفزاید.

امّا باید گفت: فقط اراده و علم ازلی الهی است که در دین قانون گذاری می کند. همه اصول و فروع محتوایی دین از ناحیه خدای سبحان تعیین می‏شود و عقل آدمی فاقد شأن حکم کردن و دستور دادن است و تنها گزارشگر و ادراک کننده احکام و دستورهای الهی است. پس عقل ابزاری در دست بشر است که دین را با آن بفهمد. این که گفته می‏شود عقل حکم می‏کند؛ یعنی حکم خدا را می‏فهمد و گرنه عقل، نمی تواند حکمی الهی از خودش بدهد. چون حاکم واقعی کسی است که علم مطلق و آگاهی همه جانبه به ملاک های دنیا و آخرت داشته باشد. به علاوه اگر به دستور او عمل نشود بتواند عتاب و عقاب کند. بنابراین فقط خداست که می تواندحکم و دستوری را بر بندگان واجب کند. پس عقل چراغ هدایت و روشن کننده راه در مسیر فهم دین است.

این که گفته می‏شود عقل حکم می‏کند؛ یعنی حکم خدا را می‏فهمد و گرنه عقل، نمی تواند حکمی الهی از خودش بدهد.

آیت الله جوادی آملی، منزلت عقل در هندسه معرفت دینی با تلخیص