آخرین رویدادها:
آخرین مطالب
پربیننده ترین مطالب
پیوندها
کلید واژه
موضوعات
بایگانی
حدیث تصادفی
خلاصه آمار
اعلانـات
اهل فن بخوانند!!
شناخته‌ترین کتاب حکیم سبزواری منظومه اوست که خود وی آن‌را شرح کرده است. این کتاب از تلفیق نظم و نثر فراهم است و شامل یک دوره فلسفه و منطق به نحو اختصار است. به همین مناسبت منظومه در مراکز علمی در سلسله کتاب های درسی قرار دارد و در عصر مؤ‌لف نیز در طهران - که مهم‌ترین مرکز تدریس فلسفه بود- این کتاب تدریس می‌شد. کتاب منظومه تلخیص مرتّبی از اسفار اربعه ملاصدرا است و در بیشتر موارد تقریباً عین عبارت های اسفار را نقل کرده است. در چند مبحث مؤ‌لف بر صدرا نکته گرفته، از قبیل این که در برهان تضایف و مبحث اتحاد عاقل و معقول و ترکیب اتحادی ماده و صورت بر صدرا اشکال کرده، و در واقع بیشتر آن ها وارد نیست.
این کتاب متجاوز از 1100 بیت دارد واز دو قسمت منطق به نام اللئالی المنتظه (= گوهرهای در رشته کشیده) و قسمت فلسفه بنام غررالفراید تشکیل یافته است.
حاجی پس از خطبه آغاز قسمت منطق، شروع به مقصود می‌کند و در تعریف منطق می‌پردازد و مقصود غایت آن‌را بیان می‌کند و در این تعریف عبارت مرسوم میان اهل مدرسه در تعریف منطق را می آورد و می‌گوید: «قانون آلی یقیء رعایته الذّهن عن خطأ الفکر.»؛ یعنی منطق، ابزاری است قانونی، که رعایت آن فکر را از خطا و لغزش باز می‌دارد. بعد به بیان صناعات پنج‌گانه معروف می‌پردازد و پیش از این کار، در اقسام علم از تصور و تصدیق و حدود و رسوم و قضایا و اقسام آن ها و کلیات پنج‌گانه( یعنی: جنس، نوع، فصل، عرض عام و خاص) سخن می‌گوید و قیاسات و اقسام آن مانند باب برهان و خطابه و جدل و غیره را بیان می‌دارد و در ضمن آن به عقاید برخی از حکیمان گذشته مانند ابن‌سینا (در گذشته 428 ه.ق) و امام فخر رازی (در گذشته 606 ه.ق) اشاره یا تعریض می‌کند.
در قسمت فلسفه، منظومه با این بیت آغاز می‌گردد:
یا واهب العقل لک المحامد إلی جنابک انتهی المقاصد
یعنی: ای پروردگاری که به ما نعمت عقل را عطا فرمودی،همه سپاس ها مخصوص توست و به سوی تو همه هدف ها منتهی می شود.
پس از چند بیت، آغاز به بحث در وجود و تعریف آن می‌کند و می‌گوید:هیچ یک از تعاریفی که از وجود کرده‌اند، تعریف حدی نیست که از جنس و فصل تألیف می‌یابد وتعریف به رسم نیز نمی باشد، که از جنس و عرض تشکیل می شود، پس تعریف آن به نحو منطقی ممکن نیست بلکه شرح اسم می‌کنیم و یک کلمه را به کلمه‌ای که از آن روشن‌تر است تبدیل می‌کنیم:
معرّف الوجود شرح الاسم ولیس بالحدّ ولا بالرِّسم
مفهومه من أعرف الاشیاء و کنهه فی غایة الخفاء
سپس می‌پردازد به این که وجود اصیل است نه ماهیت، زیرا هر ممکنی مرکب از دو چیز است و آن عبارت است از وجود و ماهیت و هیچ یک از حکیمان به اصالت هر دو قائل نیستند. پس یا باید وجود اصیل باشد یا ماهیت. او قول نخستین را اختیار می‌کند و به تأصل و تحقیق وجود می‌گوید؛ زیرا ماهیت امری اعتباری است و مفهومی است که از وجود تعبیر می‌شود و با آن یکی است و بیشتر اصحاب فلسفه مشائی بر آن رفته‌اند:
ان الوجود عندنا اصیل دلیل من خالفنا علیل
و برای این منظور شش دلیل اقامه می‌کند. بعد از آن می‌پردازد به شرح همه مباحث عامه که لاحق مبحث وجود می‌گردد و در اشتراک وجود و زیادت وجود بر ماهیت و این که: وجود واجب تعالی عین ذات او است؛ و درباره وجود ذهنی و وحدت وجود و برخی آراء معروف فیلسوفان درباره آن، بحث می‌کند و عقیده فهلویون را در مراتب وجود و شدت و ضعف آن ذکر می‌کند.
آن‌گاه در مبحث اعاده معدوم وارد می‌شود و آن‌را از محالات می‌شمارد و بر کسانی که آن‌را ممکن می‌دانند رد می‌گوید:
اعادة المعدوم مما امتنع او بعضهم فیه الضرورة ادعی
فانه علی جوازها حتم فی الشخص تجویز تحلیل العدم
بعد از این در لواحق وجود و عدم و قدم و حدوث و تعریف و تقسیم آن دو و ماهیت و لواحق و تعریف و احکام و اعتبارات آن بحث می‌کند، تقابل و اقسام آن‌را بیان می‌کند، علت و معلول و تعریف و اقسام آن ها را ذکر می‌کند و جواهر و اعراض را ذکر و اقسام و تعریفات آن ها را بیان می‌دارد.
همچنین کیفیت صدور کثرت را از واحد بسیط و نیز عقول عشره، نظریه فیض و انوار اسپهبدیه شیخ‌اشراق و انوار منعکسه اشراقیان را بیان می‌کند. هیولی و اثبات آن و نیز مثل افلاطونی و ابطال جزء لایتجزی، نفس، حرکت و جسم طبیعی و لواحق آن، حدوث اجسام، عقل نظری و علمی، ابطال تناسخ و اقسام آن، نبوات، معجزات، کرامات، معاد و دیگر مسائل عقلی را مطرح و بحث می‌کند و با این بیت کتاب را به پایان می‌برد که:
ورخها یراعة الفصاحه ختامها کبدوها الفلاحة
شرح منظومه سبزواری اگر چه بسیار مختصر و کوتاه است. ولیکن بسیار برای اهل فلسفه مفید است. زیرا بدون آن اصلاً فهم برخی عبارات ممکن نیست.
منبع: سایت فلسفه و حکمت ایرانی
