اهمیت تحقیق و پژوهش در بیان امام حسن علیه السلام

چرا از هر فرقه ای از مومنان دسته ای کوچ نمی کنند تا در دین آگاهی پیدا کنند....

در نگاه اسلام و قرآن کریم، انسان در همه جنبه های زندگی موظف است براساس تحقیق و پژوهش مسیر را طی کند و از هرگونه تقلید بی جا و بی مورد و کورکورانه خودداری کند: «وَ لاتَقْفُ ما لیس لَکَ بِه عِلمٌ إنَّ السَّمعَ وَ الْبَصَرَ وَ الْفُوادَ کلٌ اولئکَ کانَ عَنهُ مَسْئولاً» «و چیزى را که بدان علم ندارى دنبال مکن؛ زیرا گوش و چشم و قلب، همه مورد پرسش واقع خواهند شد.» ( آیه 36 سوره مبارکه اسراء)
آیه شریفه از تبعیت از آنچه بدان علم نداریم؛ نهى مى‏ فرماید و شامل اعتقاد و عمل مى‏ شود، یعنى هم اعتقاد بدون علم مردود است و هم عمل بدون علم. به عبارت دیگر آیه از اعتقاد و دلبستگى به آنچه علم بدان نداریم، از سخن گفتن درباره آنچه بدان علم نداریم؛ از انجام کارى که بدان علم نداریم، نهى مى ‏فرماید و نهى از «لا تقف» همه این موارد را دربردارد. و این فطرى انسان است که دنبال کردن کارى را که بدان علم ندارد، امرى مذموم مى‏ شمرد و تنها تبعیت از علم را شایسته مى‏ داند .

در روایتی نیز امام حسن مجتبی (علیه السلام) حدیثی درباره پژوهش دارند و آن این است که؛ عَلِّمِ النّاسَ ، و تَعَلَّمْ عِلمَ غَیرِکَ ، فتَکونَ قَد أتقَنتَ عِلمَکَ ، و عَلِمتَ ما لَم تَعلَمْ: دانش خود را به دیگران بیاموزان و دانش دیگران را بیاموز؛ زیرا با این کار هم دانش خودت را محکم و استوار کرده اى و هم آنچه را نمى دانسته اى آموخته اى.(کشف الغمّة : 2/197)

قرآن کریم در جایی دیگر می فرماید: " ... فَلَوْلا نَفَرَ مِنْ کُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طَائِفَةٌ لِیَتَفَقَّهُوا فِی الدِّینِ ... ؛ ... پس چرا از هر فرقه ای از مومنان دسته ای کوچ نمی کنند تا در دین آگاهی پیدا کنند. ..." ( آیه 122 سوره توبه)
یا : "قُلْ هَلْ یَسْتَوِی الَّذِینَ یَعْلَمُونَ وَالَّذِینَ لا یَعْلَمُونَ إِنَّمَا یَتَذَکَّرُ أُولُو الألْبَابِ (زمر،9) بگو ای رسول آنان که اهل علم و دانش اند با مردم جاهل نادان یکسانند؟ خردمندان متذکر مطلبند."
در جایی دیگر نیز: "وَ مِنَ النَّاسِ مَن یُجَـَدِلُ فِی اللَّهِ بِغَیْرِ عِلْمٍ وَ یَتَّبِعُ کُلَّ شَیْطَـَنٍ مَّرِیدٍ ; گروهی از مردم، بدون هیچ علم و دانشی به مجادله درباره خدا بر می خیزند; و از هر شیطان سرکشی پیروی می کنند". (آیه 3/ سورة حج)
در احادیث نیز به این مسأله مهم در موارد متعددی اشاره گردیده است مانند: "اطلبوا العلم و لو بالصین فان طلب العلم فریضة علی کل مسلم; دانش و تحقیق را فرا گیرید اگرچه در کشور چین باشد; زیرا فراگیری علم بر هر فرد مسلمانی واجب است".(ر.ک: میزان الحکمه، محمد ری شهری، ج 3، ص 2070، ح 13740)
در روایتی نیز امام حسن مجتبی (علیه السلام) حدیثی درباره پژوهش دارند و آن این است که؛ عَلِّمِ النّاسَ ، و تَعَلَّمْ عِلمَ غَیرِکَ ، فتَکونَ قَد أتقَنتَ عِلمَکَ ، و عَلِمتَ ما لَم تَعلَمْ: دانش خود را به دیگران بیاموزان و دانش دیگران را بیاموز؛ زیرا با این کار هم دانش خودت را محکم و استوار کرده اى و هم آنچه را نمى دانسته اى آموخته اى.(کشف الغمّة : 2/197)

زیباترین و کامل ترین عمل عبادی

پژوهش و تحقیق امری در کنار بندگی خدا بیان شده است و قرآن کریم پژوهش را زیباترین و کامل‌ ترین عمل عبادی به خلق خدا و خداوند سبحان معرفی می‌کند. در مکتب نورانی اهل‌ بیت عصمت و طهارت (علیهم السلام)، پژوهش، تحقیق، علم‌آموزی و دانش‌افزایی عامل پیوند انسان به دامن مطهر امام معصوم و ولی خدا برشمرده شده است.

وَ لاتَقْفُ ما لیس لَکَ بِه عِلمٌ إنَّ السَّمعَ وَ الْبَصَرَ وَ الْفُوادَ کلٌ اولئکَ کانَ عَنهُ مَسْئولاً» «و چیزى را که بدان علم ندارى دنبال مکن؛ زیرا گوش و چشم و قلب، همه مورد پرسش واقع خواهند شد.

پیمان گرفتن از دانشمندان و عالمان دینی

یکی از مهم ترین میثاق هایی که خداوند گرفته است، میثاق دانشمندان و عالمان دینی، اصحاب بیان و پژوهشگران عرصه تبلیغ و تفسیر از معارف وحیانی و آسمانی گرفته و در آیه ۱۸۷ سوره مبارکه آل عمران به آن اشاره شده است: وَإِذْ أَخَذَ اللَّهُ مِیثَاقَ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتَابَ لَتُبَیِّنُنَّهُ لِلنَّاسِ وَلا تَکْتُمُونَهُ فَنَبَذُوهُ وَرَاءَ ظُهُورِهِمْ وَاشْتَرَوْا بِهِ ثَمَنًا قَلِیلا فَبِئْسَ مَا یَشْتَرُونَ ﴿١٨٧﴾ : و (به خاطر بیاورید) هنگامى را که خدا، از کسانى که کتاب (آسمانى) به آنها داده شده، پیمان گرفت که حتما آن را براى مردم آشکار سازید و کتمان نکنید! ولى آنها، آن را پشت سر افکندند; و به بهاى کمى فروختند; و چه بد متاعى مى‏ خرند؟! (۱۸۷)

---

منابع:
سایت شبستان
سایت حوزه
سایت ایکنا
مقاله جایگاه پژوهش؛ فرهاد شاه بهرامی
نوشته حجت ا.. سلیمانی
مطهری؛ حاج شیخ مرتضی ، تعلیم و تربیت در اسلام