ایستگاه سیزدهم، ایستگاه اعتکاف

روح و روان سنگین شده است، کوله بار گناه پُر شده است. نمی دانم این قطار زندگی در کدامین ایستگاه توقف می کند، تا قدری از سختی راه و کولبار سنگین گناه سبک شود، ایستگاه سیزدهم نزدیک است...

 

دل هوای ملکوت دارد

ضیافتگاه عاشقان، میعادگاه عارفان از دور نمایان همه مشتاق وصال، همه رهسپار اعتکاف و همنشینی با معشوق. درهای خانه خدا باز و سفره مغفرت، پذیرای مشتاقان و نادمان. آرامش بخش روح و جان اینجاست، اعتکاف، خلوت است و جلوت، دوری است و نزدیکی، دوری از زمینیان و نزدیکی و انس با اهل آسمان. اعتکاف تنفس در هوای ملکوت است. در اعتکاف با حال و هوایی غریب، در آرزوی وصل، دلی بی صبر داری باید در پناه سجاده ای روحت را به عطر نیایش بیامیزی. همه درها گشوده و همه ی جاده ها نورانی و معراج باز. تنها کافی است در جویبار «انابت» تن بشویی تا «اجابت» شوی... اعتکاف نزدیک است.[1]

مفهوم شناسی اعتکاف

اعتکاف به معناى محبوس ماندن و مدتى طولانى در کنار چیزى بودن است. و همچنین به معنای حبس النفس عن التصرفات العادیه (دور کردن نفس از کارهای روز مره) معنا شده است.[2] 

اعتکاف فرصت خوبی برای زدودن زنگارهای غفلت و دنیا زدگی است. اعتکاف فرصت ذکر و دعاست

در اصطلاح شرع توقف در مساجد براى عبادت مى باشد که، حداقل آن سه روز است و شرط آن روزه داشتن و ترک بعضى دیگر از لذائذ است. این عبادت اثر عمیقى در تصفیه روح و توجه مخصوص به پروردگار دارد و آداب و شرائط آن در کتب فقهى ذکر شده است. البته این عبادت ذاتاً از مستحبات است ولى در پاره اى از موارد استثنایى، شکل وجوب به خود مى گیرد. [2]

جایگاه و اهمیت اعتکاف در فرهنگ قرآن و روایات

در فرهنگ و آموزه های اسلامی اعتکاف و خلوت نمودن با خدا از جایگاه و اهمیت بسزایی برخوردار است. قرآن کریم مى فرماید: «وَ إِذ جَعَلْنَا الْبَیتَ مَثابَةً لِلنَّاسِ وَ أَمْناً وَ اتَّخِذُوا مِنْ مَقامِ إِبْراهِیمَ مُصَلًّى وَ عَهِدْنا إِلى إِبْراهِیمَ وَ إِسْماعِیلَ أَنْ طَهِّرا بَیتِی لِلطَّائِفِینَ وَ الْعاکِفِینَ وَ الرُّکَّعِ السُّجُودِ؛ [سوره بقره، آیه 125] و هنگامى که آن خانه- کعبه- را براى مردم بازگشتگاه- یا جایگاه رسیدن به ثواب و پاداش- و جاى امن ساختیم، و از جاى ایستادن ابراهیم نمازگاه بگیرید. و به ابراهیم و اسماعیل سفارش کردیم- فرمان دادیم- که خانه مرا براى طواف کنان و باشندگان آنجا- ساکنان حَرَم- و رکوع کنان و سجودکنان پاک و پاکیزه دارید!».
در اهمیت و جایگاه ارزشمند اعتکاف در منابع روایی از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) نقل شده است: «اَلْمُعْتَکِفُ یعْکِفُ الذُّنُوبَ وَ یجْرى لَهُ مِنَ الاَ ْجْرِ کَاَجْرِ عامِلِ الْحَسَناتِ کُلِّها؛[4] معتکف گناهان را متوقف نموده [و از بین مى برد] و اجرى بسان انجام دهنده تمام نیکی ها دریافت مى دارد». 
همچنین در منابع روایی از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و اله و سلم) نقل شده است: مَنِ اعْتَکَفَ عِنْدَ قَبْرِ رَسُولِ اللهِ (صلى الله علیه و آله) کانَ ذلِکَ اَفْضَلُ لَهُ مِنْ حَجَّة وَ عُمْرَة بَعْدَ حَجَّةِ الاْ ِسْلامِ; [5] کسى که در کنار قبر پیامبر خدا (صلى الله علیه و آله) اعتکاف کند، این کار ارزشمندتر از حج و عمره اى است که بعد از حج واجب انجام مى شود».

آثار و برکات اعتکاف در زندگی

1) سنت اعتکاف فرصتی برای درمان بیماری های خطرناک:
در هیاهو و غوغای زندگی به ظاهر مدرن امروزی، انسان رنگ و بوی ابزارهای آهنی به خود گرفته است. بسیاری از گنجینه های گرانبهای او به دست فراموشی و غفلت سپرده شده است، گوهر  ارزشمند انسانی او رنگ باخته و هیبت و هویت الهی خود را از دست داده است.

در اهمیت و جایگاه ارزشمند اعتکاف در منابع روایی از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) نقل شده است: «اَلْمُعْتَکِفُ یعْکِفُ الذُّنُوبَ وَ یجْرى لَهُ مِنَ الاَ ْجْرِ کَاَجْرِ عامِلِ الْحَسَناتِ کُلِّها؛ [4] معتکف گناهان را متوقف نموده [و از بین مى برد] و اجرى بسان انجام دهنده تمام نیکی ها دریافت مى دارد»

مصیبت و مرض مهلکی هستی انسان را از او گرفته است، بسیاری از افراد ملول از روز مرگی های زندگی تکراری، به دنبال خلاصی از این بیماری خطرناک، به خانه خدا پناهنده شده و دست به دعا و استغاثه بر داشته اند، تا اینکه از کسالت های جانکاه غفلت خلاصی یابند.
اعتکاف فرصت خوبی برای زدودن زنگارهای غفلت و دنیا زدگی است. اعتکاف فرصت ذکر و دعاست: «وَ اذْکُرْ رَبَّکَ فِی نَفْسِکَ تَضَرُّعاً وَ خِیفَةً وَ دُونَ الْجَهْرِ مِنَ الْقَوْلِ بِالْغُدُوِّ وَ الْآصالِ وَ لا تَکُنْ مِنَ الْغافِلِینَ؛ [سوره اعراف، آیه 205] و در دل خویش، پروردگارت را بامدادان و شامگاهان با تضرع و ترس، بى صداى بلند، یاد کن و از غافلان مباش».
2) اعتکاف فرصت بهره مندی از لذت برتر:
شاید کسانی که آمال و آرزوهای مادی دنیا آنها را در خود غرق کرده، اینچنین تصور نماید که از بهترین لذت ها برخوردارند، این در حالی است که اگر این چنین افرادی لذت خلوت و انس با معبود را آنچنان که شایسته است درک می کردند، هرگز هیچ لذتی را با آن مقایسه نمی کردند: «زُیِّنَ لِلنَّاسِ حُبُّ الشَّهَواتِ مِنَ النِّساءِ وَ الْبَنینَ وَ الْقَناطیرِ الْمُقَنْطَرَةِ مِنَ الذَّهَبِ وَ الْفِضَّةِ وَ الْخَیْلِ الْمُسَوَّمَةِ وَ الْأَنْعامِ وَ الْحَرْثِ ذلِکَ مَتاعُ الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ اللَّهُ عِنْدَهُ حُسْنُ الْمَآبِ؛ [سوره آل عمران، آیه14] دوستى کامها و آرزوها از زنان و پسران و مالهاى گرد کرده و بر هم نهاده از زر و سیم و اسبان نشاندار و دیگر چهارپایان- از شتران و گاوان و گوسفندان- و کشتزارها- و باغ و بوستان- در نظر مردم دل فریب آمده اینها کالاى ناچیز زندگانى این جهان است و سرانجام نیک نزد خداست».
3) اعتکاف فرصت توبه، انابه و بازگشت:
اعتکاف، فرصت ارزشمندی است که معتکف بار دیگر در اعمال و رفتارهای خود تجدید نظر نماید، کارهای گذشته خود را مرور نموده، و از کردار نادرست و غلط خود توبه و استغفار می نماید.

از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله وسلم) این چنین نقل شده است:«أللهُ أفرَحُ بِتَوبَةِ العَبدِ مِنَ العَقیمِ الوالِدِ وَ مِنَ الضّالِّ الواجِدِ؛[6]خداوند از توبه بنده اش بیش از عقیمی که صاحب فرزند شود و گم کرده ای که گمشده اش را پیدا می کند خوشحال می شود»

مصاحبت و همراهی چند روزه با افراد معنوی و خدایی، این حالت ندامت و انقلاب درونی را در وجود انسان سرعت می بخشد. بدین جهت شخص نادم و پشیمان سعی می کند به گونه ای رنگ بوی دوستان معنوی را به خود بگیرد.
این فرصت توبه و ندامت است که عیار درونی افراد را غنای دو چندان می بخشد: در اهمیت و ارزش توبه در متون روایی از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) این چنین نقل شده است: «أللهُ أفرَحُ بِتَوبَةِ العَبدِ مِنَ العَقیمِ الوالِدِ وَ مِنَ الضّالِّ الواجِدِ؛ [6]خداوند از توبه بنده اش بیش از عقیمی که صاحب فرزند شود و گم کرده ای که گمشده اش را پیدا می کند خوشحال می شود».
همچنین از امام علی (علیه السلام) نقل شده است: «تَعَطَّرُوا بِالاستِغفارِ لا تَفضَحکُم رَوائحُ الذُّنوبِ؛ [7] با آمرزش خواهی، خود را معطّر کنید تا بوی گناهان شما را رسوا نکند».
4). اعتکاف فرصت برای عبادت و انس با معبود:
یکی از برکات و آثار ارزشمند اعتکاف دستیابی به خلوتی برای انس و نزدیکی بیشتر با خالق هستی است. اولیای راستین همیشه خلوت با دوست را غنیمت می شمردند و از آن بیشترین بهره را نصیب خود می نمودند: از امام صادق (علیه السلام) نقل شده است که فرموند: «فِی التَّوْرَاةِ مَکْتُوبٌ یَا ابْنَ آدَمَ تَفَرَّغْ لِعِبَادَتِی أَمْلَأْ قَلْبَکَ غِنًى وَ لَا أَکِلْکَ إِلَى طَلَبِکَ وَ عَلَیَّ أَنْ أَسُدَّ فَاقَتَک؛ [8] در تورات نوشته شده است: ای فرزند آدم! برای انجام عبادت من فراغتی به وجود بیاور تا من دل تو را از بی نیازی سرشار سازم و بدون اینکه تو طلب کنی، حاجتت را برآورده کنم و من خود را ملتزم می دانم که حوائج تو را برطرف نمایم».
و  همچنین آن حضرت از پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله) این چنین نقل فرمودند: «أفْضَلُ النّاسِ مَنْ عَشِقَ العِبادَةَ فَعانَقَها وَاَحَبَّها بِجَسَدِهِ وَتَفَرَّغَ لَها؛ [9] با فضیلت ترین مردم کسی است که عاشق عبادت باشد و با اشتیاق تمام عبادت را به آغوش بکشد و با جسمش آن را دوست بدارد و برای آن فراغتی به وجود بیاورد».

سخن آخر:

تا فرصت هست می توان در این دنیای خاکی توشه ای برای زندگی جاودان ابدی جمع کرد نباید اجازه داد غفلت مرگبار بی خبری و بی تفاوتی سلولهای خاکستری مغزمان را در تسخیر خود در آورد ماه رجب، ماه توبه و بازگشت ماه اعتکاف و راز و نیاز را اگر غنیمت بدانیم چرا که این فرصت چون ابر بهاری خواهد گذشت.
پی نوشت ها:
[1]. بر بال قنوت: ص95.
[2]. التحقیق فی کلمات القرآن: ج۸، ص۲۰۱
[3]. تفسیر نمونه: ج 1، ص653.
[4]. کنز العمّال، متقى هندى: ج 8، ح 24012.
[5]. إقبال الأعمال، ج 1، ص195.
[6]. نهج الفصاحه: ص620 ، ح 2199.
[7]. امالی(طوسی): ص 372.
[8]. الکافی: ج 2، ص83، ح1.
[9]. مجموعة ورام: ج 2، ص37.